zabytki.org

Zamek w Ratnie Dolnym

Historia

Zamek w Ratnie Dolnym (choć w dzisiejszej formie bliżej mu do pałacu), to obiekt nieodkryty który nie doczekał się dotąd całościowej monografii. Dane dotyczące jego powstawania, dokonanych na przestrzeni wieków przebudów są bardzo liche, niekompletne i rozproszone, wiele z nich nie doczekało przekładu na język polski.

Co prawda, istnieją polskie opracowania, ale dotyczą zazwyczaj fragmentarycznej interpretacji dziejów i częściej opisują historię właścicieli. Wszystkim autorom jesteśmy wdzięczni, że pochylili się nad tematem tego wyjątkowego obiektu i mamy nadzieję na więcej.

Zatem z tym wyzwaniem pozostawiamy historyków sztuki, architektów i wielu innych specjalistów i zachęcamy do opracowania, poszerzenia naukowego dorobku na rzecz zabytku, co będzie bezcenne.

Jak wspaniale byłoby móc przeczytać takie spójne dzieło obejmujące swoim zakresem zarówno historię właścicieli, jak i samego obiektu na przestrzeni od powstania do dnia dzisiejszego. Historię bogatą w analizę wieku murów, opisy wyglądu komnat, zapoznać się z  zbiorem zachowanych fotografii, litografii, grafik itd.

Zachęcamy Was miłośnicy zabytków do zapoznania się z opracowaniami: „Zamek jako kreacja przestrzeni mitycznej. Geneza architektury XVII-wiecznego zamku w Ratnie Dolnym świetle legendy rodowej von Osterbergów” czy Geneza założenia kalwaryjskiego w Wambierzycach na ziemi kłodzkiej w świetle mitologii rodowej von Osterbergów” Artura Kwaśniewskiego. A także ze „Studium historyczno – stylistycznym ogrodu i parku w Ratnie” i „Studium Historyczno-Architektonicznym Zespołu Dworskiego Ratno”  Krzysztofa Eysymonnta. Fragment ww. dzieła zacytowany poniżej pozwoli dostrzec jak wiele zagadek dotyczących Zamku w Ratnie Dolnym, czeka na rozwiązanie.

„Materiały archiwalne dotyczące bezpośrednio majątku i dóbr w Ratnie nie zachowały się. Przypuszczać należy, że materiały takie istniały w postaci archiwum „zamkowego”, ale nie zachowały się o nich wzmianki ani w Kodeksie dyplomatycznym Śląska /Codex Diplomaticus Silesia/, ani nawet w opisanych niżej materiałach bibliograficznych.

Wszystkie wiadomości historyczne dot. Ratna i jego właścicieli, jak również wzmianki dotyczące zamku, dworu czy pałacu w Ratnie, zostały zaczerpnięte z trzech artykułów poświęconych „zamkowi” w Ratnie zamieszczonych w poszczególnych czasopismach oraz w wydaniu Lutscha i Webera. Podstawowe opracowania silesiograficzne do których w pierwszej mierze należy Zimermann a dalej Müller nie wniosły do dziejów własności ani tym bardziej do dziejów budowy nic osobnego. Również przegląd Glaciografii Aeleriusa czy szeregu opisów ziemi Hrabstwa Kłodzkiego z XIX wieku, nie przyniósł spodziewanych wzmianek o Ratnie, poza bałamutnym opisem dzieła przebudowy dokonanego przez Osterbergena, opartym na zwierzeniach miejscowego nauczyciela a zamieszczonym u Pompejusa. W tej sytuacji należało się uciec jedynie do wspomnianych opracowań zwłaszcza, że posiadają one istotną wartość faktograficzną. Opracowania te zostały w niniejszym studium wykorzystane w sposób krytyczny, ale ponieważ niemal zupełnie pomijają sprawy sporne przydatność ich do opracowania rozdziału „Dzieje własności” okazała się podstawą.

Najobszerniejsze, najbardziej czytelne i oparte bezpośrednio o badania archiwalne jest niewątpliwie opracowanie syna twórcy trzeciej z kolei rezydencji w Ratnie Maxa von Johnston. Ponieważ opracowanie dziejów majątku w Ratnie okazało się już w roku 1883, w postaci bardzo dokładnego kalendarza wydarzeń, przeto sądzić można, że korzystali z niego następni badacze od Hansa Lutscha poczynając poprzez opracowanie Roberta Webera w jego Schlesische Schlösser wydanych w 1910 roku, aż do wydanych w tym samym roku 1914, osobnych opracowań proboszcza z Wambierzyc Zimmera oraz Heinricha Tschöpe. Te dwa ostatnie opracowania dziejów „zamku” w Ratnie są w istocie do siebie podobne. Główna uwaga autorów tych krótkich opracowań skupiła się na dziejach własności i w tym względzie nie ma wątpliwości, że podane tam fakty mają swoją podbudowę archiwalną. Znacznie natomiast gorzej przedstawiają się dzieje budowy zamku dworu czy pałacu przedstawione przez tych autorów opracowań nader pobieżnie, ale pozbawione w istocie błędów.

Nader skromnie przedstawia się niestety ikonografia Ratna. Natrafiono jedynie na jeden starszy nieco przekaz ikonograficzny w postaci litograficznego przedstawienia Ratna zamieszczony w albumie Pompejusa. Przekaz ten daleki od dokładności przedstawia pałac od strony południowej, jeszcze bez wieży, natomiast z bardzo wyraźnie zarysowaną dobudową po wschodniej stronie pałacu. Nader charakterystyczne jest zwieńczenie wyniosłej elewacji południowej grzebieniem attyki, -niezbyt dokładnie narysowanej attyki nowo przebudowanego pałacu, co daje dowód na to jak szybko nowy właściciel Ratna po kupnie dóbr w roku 1854 dokonał przebudowy pałacu, skoro album Pompejusa został wydany w zaledwie 10 lat później.

W albumie Webera umieszczono trzy fotografie kompletnie przebudowanego już pałacu w stanie w jakim zachował się do niedawnych czasów. Fotografie te nie mają wartości przekazu, ponieważ przedstawiają znaną nam architekturę pałacu ukazując jedynie zasadniczo odmienny stan utrzymania zarówno pałacu jak i jego otoczenia. Znakomicie widoczny jest przytem doskonale utrzymany park u podnóża rezydencji.”

 

Zachowały się cenne elementy architektoniczne tj: najstarsza część obiektu, zbudowana z kamieni, wnętrza ze sklepieniami kolebkowymi, kolebkowymi z lunetami, żaglastymi, pozornymi krzyżowymi, okna w barokowych obramieniach  z uszakami, w sfazowanych obramieniach i neorenesansowych obramieniach fascjowych, portale ze sfazowanymi narożami, a także portal kolorowo zdobiony elementami herbowymi rodziny Johnstonów,  elewacja z boniowaniami i pasowymi gzymsami oraz herby Johnstonów na elewacji zamku i oficyny.

Warto także zwrócić uwagę na figurę Matki Bożej z jedynym zachowanym herbem Osterbergów, przy bramie wjazdowej (stara droga do zamku), barokową kaplicę, cmentarz rodziny Johnstonów, budynki oficyn, tarasy typu włoskiego oraz rozległy park ze stawem.

Niestety czas, warunki zewnętrzne i bezczynność powodują zniszczenia, dlatego walczymy o jego istnienie, by przeszłość miała przyszłość.

 

 

Źródła:

  1. Aug.Pompejus- Kurze Geschichtliche Nachrichten zum Album der Graffschaft Glatz- eine Zwanglose Darstellung des Mekwürdigkeiten zu den Abbildungen der Städte, Kirchen, Klöster, Sclösser und Burgen von noch der 150 Jahren. Wyd.Glatz/1864?/
  2. Max von Johnston- Historische Notizen über Gut und Dorf Rathen /w/ Vierteljahresschrift für Geschichte der Graffschaft Glatz 1883/4 Heft 3 s.257-264
  3. Hans Lutsch- Verzeichniss der Kunstdenkmäller der Provinz Schlesien II Die Lankreises des Regierungs Bezirks Breslau, Breslau 1889
  4. Robert Weber – Schlesische Schlösser Dresden- Breslau, 1909-13 Tom III s.26-27 Tab. 69-70.
  5. Pfarrer E.Zimmer- Albendorf- Schloss Rathen /w/ Die Graffschaft Glatz 1914
  6. Heinrich Tschöpe- Graffschafter Schlösser- Schloss Rathen /Kreis Neurode/ /w/ Guda Obend.1914
  7. Kwaśniewski Artur, Zamek jako kreacja przestrzeni mitycznej. Geneza architektury XVII-wiecznego zamku w Ratnie Dolnym świetle legendy rodowej von Osterbergów, [w:] Antoniewicz Marceli (red.), Zamki i przestrzeń społeczna w Europie Środkowej i Wschodniej, Warszawa, s. 560–568.
  8. Kwaśniewski Artur, Geneza założenia kalwaryjskiego w Wambierzycach na ziemi kłodzkiej w świetle mitologii rodowej von Osterbergów,[w:] Lubos-Kozieł Joanna i in. (red.), Pielgrzymowanie i sztuka. Góra Świętej Anny i inne miejsca pielgrzymkowe na Śląsku, Wrocław 2005, s. 371–385.
  9. Guerquin: Zamki w Polsce, Arkady 1984
  10. Kajzer, J. Salm, S. Kołodziejski: Leksykon zamków w Polsce, Arkady 2001
  11. Lamparska: Tajemnice, zamki, podziemia, Asia Press 1999
  12. Lamparska: Sudety Środkowe po obu stronach granicy, Asia Press 2003
  13. Łuczyński: Zamki, dwory i pałace w Sudetach, Stowarzyszenie WA 2008
  14. Perzyński: Zamki, twierdze i pałace D. Śląska i Opolszczyzny, WDW 2006
  15. Staffa Marek (red.), Słownik geografii turystycznej Sudetów, t. 15, Kotlina Kłodzka i Rów Górnej Nysy, Wrocław 1994.
  16. Brzezicki Sławomir, Nielsen Christine (red.), Zabytki Sztuki w PolsceŚląsk, Warszawa 2006.
  17. Eysmontt K., Architektura renesansowych dworów na Dolnym Śląsku,Wrocław 2010
  18. https://zabytek.pl/pl/obiekty/g-249767

1% dla Ratna Dolnego

Jeśli chcesz przekazać 1% swojego podatku dochodowego na ratowanie zamku, wpisz w swoim formularzu PIT w odpowiednim miejscu:

– numer KRS naszej fundacji: 0000195764

– w rubryce “cel szczegółowy” kod: 012 lub słowo: Ratno

* Zamek w Ratnie Dolnym jest objęty postępowaniem w ramach Programu Interwencyjnego “S.O.S. dla zabytków”

* Zapraszamy do współpracy wolontariuszy, prawników, dziennikarzy. Prosimy o pomoc sponsorów, którzy umożliwią nam wykorzystanie wszystkich możliwości działania.