Wartość historyczna zabytku wyrażona jest poprzez jego łączność z dziejami miejscowości i stanowi ważny akcent w krajobrazie Słubic. Zamykając oś widokową założenia projektu Morgenschweisa i Hirscha, stanowi dopełnienie infrastruktury rekreacyjno – sportowej kompleksu stadionu figurującego już w rejestrze zabytków województwa lubuskiego. Jest to przekład przemyślanej kompozycji przestrzennej, która w sposób umiejętny wkomponowuje się w otaczający krajobraz. Warto również wspomnieć, że w skład założenia wchodzą elementy zieleni o staranie przemyślanych i dobranych gatunkach oraz formach roślinności, które podkreślają i oddzielają w sensie funkcjonalno – przestrzennym poszczególne części założenia. Zachowany został pierwotnie użyty materiał roślinny jak i w przeważającej większości historyczny układ i rytm nasadzeń. Stwierdzone ubytki w przebiegu szpalerów mogą zostać uzupełnione nowymi nasadzeniami o pokroju kolumnowym, a tym samym pozostaną one czytelne w krajobrazie kulturowym, nie umniejszając walorów kompozycyjnych zabytku. Zachowane elementy komponowanej zieleni pochodzą z lat 20. XX wieku i są świadectwem epoki, w której powstały oraz symbolem działalności sportowej i wystawienniczej w regionie, będącej odzwierciedleniem historycznego charakteru i funkcji założenia. Nie mniej ważny dla konieczności ochrony przedmiotowej przestrzeni jest w naszej opinii fakt, że kompleks stanowi czytelny znak przemyślanej organizacji przestrzeni i naukowy dowód działalności planistycznej. Dodatkowo wartości zabytku wyrażone są poprzez formę i funkcję starannie dobranych gatunków drzew.
1. Zgłoszenie: Pierwsze sygnały o zagrożeniu dla historycznego zespołu zieleni w Słubicach otrzymaliśmy w końcu roku 2019 od Społecznego Opiekuna zabytków powiatu słubickiego Pana Rolanda Semika. W ich wyniku przeprowadziliśmy wizje lokalne, inwentaryzację, prace badawcze i dokumentacyjne, analizy i kwerendy mające na celu zebranie materiałów i dowodów uzasadniających potrzebę ochrony wskazanej przestrzeni i drzew.
2. Wniosek o wpis do rejestru: 5 maja 2020 roku u Lubuskiego Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków (LWKZ) złożyliśmy wniosek o dopisanie opisanego obszaru do rejestru zabytków.
3. Decyzja Organu: 9 grudnia 2021 roku LWKZ, uwzględniając nasz wniosek, wydał decyzję o dopisaniu do rejestru zabytków województwa lubuskiego 70 drzew w Słubicach przy ul. Sportowej. Numer rejestru: L-869/A
4. Odwołanie: Jak można było przypuszczać właściciel terenu nie nabył działki bez określonego celu biznesowego. 27 grudnia 2021 spółka – właściciel nieruchomości wniosła do Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego odwołanie od decyzji LWKZ.
5. Nasze działania w związku z odwołaniem: W celu zrównoważenia argumentów zawartych w uzasadnieniu odwołania, pismami z 17.02.2022 i 12.08.2022, obszernie ustosunkowaliśmy się do poszczególnych argumentów w nim zawartych wykazując, że są one nietrafione i bezzasadne.
Na 21 stronach przytoczyliśmy również wiele dodatkowych dowodów, map i materiałów źródłowych. Dodatkowo zwróciliśmy się do przedstawicieli środowiska naukowego i ekspertów z prośbą o opinie i zajęcie stanowiska. Stanęło ono w całości i jednoznacznie po stronie przestrzeni historycznej w Słubicach.
Poparcie dla naszych działań wyraziło 18 reprezentantów świata nauki i specjalistów z obszaru terenów zielonych. Wśród nich znaleźli się :
dr inż. arch. kraj. Anna Gałecka-Drozda, adiunkt w Katedrze Terenów Zieleni i Architektury Krajobrazu
Uniwersytetu Przyrodniczego w Poznaniu, członkini Zarządu Stowarzyszenia Architektury Krajobrazu
prof. dr hab. inż. arch. Agnieszka Zabłocka – Kos z Instytutu Historii Sztuki Uniwersytetu Wrocławskiego
prof. dr hab. Beata Raszka, specjalistka w zakresie kształtowania krajobrazu, ochrony przyrody i środowiska, planowania przestrzennego, dr biologii, dr hab. nauk rolniczych, profesor z Uniwersytetu Przyrodniczego we Wrocławiu
dr hab. Eryk Krasucki, adiunkt w Instytucie Historii i Stosunków Międzynarodowych Uniwersytetu Szczecińskiego
prof. dr hab. Hiltrud Kier, austriacka historyk sztuki, wykładowca akademicki, była miejska konserwator zabytków w Kolonii i była dyrektor generalna muzeów miejskich w tym mieście
dr inż. arch. Anna Bocheńska-Skałecka, adiunkt w Katedrze Krajobrazu Uniwersytetu Przyrodniczego we Wrocławiu
prof. dr hab. Dariusz Dolański, historyk specjalizujący się w historii nowożytnej i historii kultury, profesor nauk humanistycznych związany z Uniwersytetem Zielonogórskim
dr inż. Seweryn Malawski, adiunkt Katedry Architektury Uniwersytetu Przyrodniczego w Lublinie
mgr Daniel Mikulski, specjalista ds. krajobrazu w Narodowym Instytucie Dziedzictwa
prof. dr hab. inż. arch. Natalia Przesmycka, Katedra Architektury, Urbanistyki i Planowania Przestrzennego Politechniki Lubelskiej prof. dr hab. Frederick Steiner, Wydział Urbanistyki I Krajobrazu Uniwersytetu Pensylwania
prof. dr hab. Piotr Urbański, Uniwersytet Przyrodniczy w Poznaniu
dr inż. arch. Anna Agata Wagner, adiunkt w Pracowni Historii Architektury Powszechnej Wydziału Architektury Politechniki Warszawskiej
prof. dr hab. inż. Agnieszka Wilkaniec, Katedra Terenów Zieleni i Architektury Krajobrazu Uniwersytetu Przyrodniczego w Poznaniu
prof. dr hab. inż. arch. Agata Zachariasz, kierownik Katedry Architektury Krajobrazu Politechniki Krakowskiej
prof. dr hab. inż. arch. Wojciech Brzezowski, Wydział Architektury Politechniki Wrocławskiej
dr. inż. arch. Justyna Rubaszek, adiunkt w Katedrze Ochrony Krajobrazu Uniwersytetu Przyrodniczego we Wrocławiu, przewodnicząca Dolnośląskiego Stowarzyszenia Polskich Architektów Krajobrazu
dr Justyna Schulz, dyrektor Instytutu Zachodniego w Poznaniu
Ewa Sufin – Jacquemart, prezeska Fundacji Strefa Zieleni
Wszyscy zgodzili się, że w dobie zmian klimatycznych oraz potrzeb społecznych dochodzi do pseudorewitalizacji miejskich przestrzeni, co skutkuje ubytkiem zieleni. Dlatego też tak ważnym jest docenienie jej wartości, tak społecznej, użytkowej, jak i historycznej. Zwrócono uwagę na fakt, że Słubice są przykładem prawdopodobnie jedynej – istniejącej do dziś na terenie Polski – realizacji projektów Friedricha Wilhelma Hirscha. Za okazane poparcie wyrażamy ogromną wdzięczność i podziękowanie.
Obecnie czekamy na wiążącą decyzję Ministra. Zabiegamy, by los tego terenu nie zależał jedynie od decyzji właściciela i samorządu gminnego, który już w 2019 roku wydał zgodę na wycinkę drzew. Zdecydowaliśmy o poddaniu sprawy pod rzetelną, niezależną i profesjonalną ocenę odpowiednich organów z uwzględnieniem argumentów strony społecznej. Decyzja samorządu wynikała z wniosku strony – właściciela terenu, który powoływał się na plany inwestycyjne. Do wycinki nie doszło, niemniej jednak zagrożenie wciąż istnieje. Odwołanie właściciela działki, który twierdzi, że wpis zieleni do rejestru zabytków uniemożliwi realizację inwestycji i znacznie ogranicza wykonywanie prawa własności, nie miało w żadnym stopniu pokrycia w rzeczywistości. Właściciel dopuścił się podstępu, tj. świadomego wprowadzenia w błąd organu odwoławczego celem uzyskania własnej korzyści, tj. oczekiwanego przez siebie rozstrzygnięcia administracyjnego.
Zespół stadionu wraz z otaczającą zielenią, to unikat o wielkiej wartości zabytkowej, jeden z nielicznych, zachowanych w Polsce, wzorcowych przykładów z lat 20. XX w. Już samo to przemawia za potrzebą zachowania wszystkich jego elementów składowych.
Pierwszy sukces, polegający na dokonanym dopisaniu do rejestru zabytków województwa, nie jest powodem do osiadania na laurach. Radość, że został osiągnięty jest dla nas motorem do dalszych działań. Nasz zespół od lat nie ustaje w staraniach, by uratować jak największą liczbę świadków historii. Każda skuteczna interwencja to powód do dumy, zbierania doświadczeń i podejmowania kolejnych wyzwań.
Przypominamy, że projekt realizujemy w ramach dwóch instrumentów ochronnych opracowanych przez Fundację: Programu Interwencyjnego „S.O.S. dla zabytków” oraz programu współpracy i platformy wspierania Społecznych Opiekunów Zabytków. W tym miejscu wielkie podziękowania i ukłony ślemy w kierunku Społecznego Opiekuna Zabytków ze Słubic – kolegi Rolanda Semika, który zainicjował i koordynował projekt. Podziękowania za pomoc i współpracę przesyłamy również do słubickiego Stowarzyszenia „Kontrapunkt”. Mamy nadzieję, że nasze starania i opinie ekspertów zaowocują ostateczną ochroną obszaru zieleni objętych wnioskiem. O decyzji Ministra poinformujemy Was niezwłocznie po jej otrzymaniu.
