„Aby przeszłość miała przyszłość” – to hasło przyświeca nam od chwili powstania 7 listopada 1995 roku. Naszą misją jest uwrażliwianie Polaków na los zabytków, a celem codziennej pracy i inicjatyw tworzenie i udostępnianie instrumentów służących ochronie konkretnych obiektów. Działamy na terenie całego kraju. Nasze działania mają charakter społecznej opieki nad zabytkami, kontroli obywatelskiej i działań strażniczych. Jesteśmy dumni ze statusu Organizacji Pożytku Publicznego.
Rok 1995. Szósty rok transformacji gospodarczej, szósty rok wolnego rynku w kraju. Każdy zarządzający firmą, samorządem, czy inną instytucją, ciął koszty pozostałe po nieliczącej ich gospodarce socjalistycznej. Z krajobrazu wiosek, miasteczek i miast znikają masowo filie bibliotek i szkół, przedszkola, wiejskie ośrodki zdrowia, oddziały SKR, PGR, GS, świetlice wiejskie, sanatoria. Wiele z nich mieściło się dotychczas właśnie w obiektach zabytkowych: dworkach, pałacach, zamkach, willach, czy też w kamienicach. Zabytki zostały opuszczone, a tym samym natychmiast stały się łupem “łowców skarbów” i złodziei poszukujących elementów wyposażenia, wszystkiego co można było sprzedać. Pozbawione opiekunów i barbarzyńsko ogołocone ze wszystkiego co cenne, zabytki zamieniały się w miejsca zagrożone degradacją ze względu na niebywałą zdolność przyciągania i skupiania w swoich murach wandali, smakoszy trunków z niższej półki i osób bezdomnych. Przygnębiający obraz, sytuacja bez nadziei na szybkie zmiany.
Na tym tle pojawiła się inicjatywa, by jak najwięcej i jak najszybciej zabytków zabezpieczyć dając im szansę przetrwania do lepszych czasów, gdy pojawi się świadomość wartości obiektów historycznych. Powołując fundację wierzyliśmy, że będziemy zdolni gromadzić fundusze, które, za zgodą aktualnych właścicieli przeznaczymy na zabezpieczenia i monitoring określonej liczby zabytków. Podejmowaliśmy to dzieło bez ambicji właścicielskich, które niechybnie prowadziłyby do zakotwiczenia się przy jednym, dwóch czy kilku obiektach. Zależało nam, by prowadzić działalność na terenie całego kraju oraz by nasza działalność miała charakter dobrze zorganizowanej sieci serwisów monitorujących i zabezpieczających obiekty historyczne. Wierzyliśmy (i wciąż wierzymy!), że stosunkowo niskim kosztem można ochronić bezcenny majątek narodowy. W tym właśnie celu została powołana fundacja – operator takiego zadania – która została zarejestrowana 7 listopada 1995 roku pod nazwą Fundacja Ratowania Zabytków i Pomników Przyrody. Motywy i cele, które były i są inspiracją dla fundacji zostały zawarte w jej motto „Aby przeszłość miała przyszłość”.
Nigdy nie potrafiliśmy się pogodzić z obojętnością wobec zabytków, które często otaczane są bezrefleksyjnie szpetną architekturą, budami i komórkami, sąsiadują z bezkresem tandety, traktowane są przez miejscowych, sołtysów, wójtów, burmistrzów, radnych oraz mieszkańców jak obiekty z innej planety, obce, niedostępne, niemożliwe do ochrony. Zabytki są często postrzegane jako niezrozumiałe, przynależące do jakiegoś nieznanego „Pana” – takie podejście jest wygodne, by usprawiedliwić “nicnierobienie”. Wymiana ludności po II w.ś. na ziemiach zachodnich przesądziła o losie zabytków, w co najmniej 6 województwach. Patrząc na piękno dworków, młynów, pałaców obserwowaliśmy, jak mimo istnienia właściciela, samorządu, urzędu konserwatorskiego, policjanta, wielu sąsiadów zabytek przez lata systematycznie się kruszy, rozpada, załamuje, ginie wołając o ratunek.
Uznaliśmy, że naszą misją musi być uwrażliwianie osób, firm i instytucji na problemy ratowania i ochrony zabytków. Jak bardzo nie byłoby to banalne, musi to być istota naszej działalności. Realizacja tego postulatu przybrała formę spotkań edukacyjnych, wydawnictwach, organizacji wystaw i w publikacjach. Jesteśmy aktywni w tym zakresie prowadząc ponad 20 serwisów internetowych skierowanych do społeczności lokalnych. Serwisy te obserwuje je obecnie blisko 90 tys. osób. Edukacja i bezpośrednie spotkania z różnymi środowiskami to ważny element, dający podstawy do zdefiniowania optymalnych programów w zakresie ochrony zabytków i pomników przyrody, a także faktycznego aktywizowania lokalnych społeczności do życzliwego i świadomego odbioru naszych działań. Bardzo zależy nam na integrowaniu wszystkich środowisk w działaniach na rzecz ochrony konkretnych obiektów. Nieustannie poszukujemy nieszablonowych rozwiązań, od budowania oferty dla właścicieli zabytków, po apelowanie i stosowanie zasad prawa wobec właścicieli, którzy zapomnieli o swoich obowiązkach wobec niemych świadków historii.
Na początku XXI w. coraz częściej byliśmy konfrontowani z setkami zgłoszeń niszczejących zabytków i całkowitą bezradnością oraz brakiem dostosowania systemu ochrony zabytków w Polsce do skali postępujących zniszczeń. Ogromne środki finansowe i mnóstwo pracy poświęcano na organizacje konferencji, szkoleń, wystaw, wręczania nagród, wymiany opinii, itp. – nikt nie był w stanie reagować na konkretne przypadki. W związku z tym postanowiliśmy sukcesywnie i konsekwentnie budować organizację, która będzie w stanie skutecznie odpowiadać na większość zgłoszeń, obejmując opiekuńczym działaniem każdy status prawny i techniczny obiektu. Zrezygnowaliśmy z ambicji posiadania “własnego” zabytku, by nie skoncentrować naszej działalności na nim właśnie, pozostając gotowymi do działania na terenie całego kraju (wyjątkiem jest oferta przejęcia niechcianego zabytku w ramach programu „Adopcja zabytków”). Za tą diagnozą poszły działania na miarę naszych możliwości finansowych.
W roku 2012 podejmujemy współpracę m.in. z Muzeum Historii Opatówka w Opatówku, w ramach której udało nam się zebrać 12.000 zł na remont jednej z sali wystawowej.
W marcu 2016 r. zainicjowaliśmy akcję “Tydzień Dla Dziedzictwa”. Jest to nasz autorski program gdzie głównym celem jest otwarcie zabytków, które na co dzień są niedostępne dla gości, gł. okolicznych mieszkańców oraz sąsiadów – to innymi słowy dni otwartego zabytku. Każdego roku rozpoczynamy wydarzenie w sobotę poprzedzającą 18 kwietnia i kończymy w niedzielę następującą po nim. Dzień 18 kwietnia to dla nas data szczególna. Obchodzimy wówczas na całym świecie Międzynarodowy Dzień Ochrony Zabytków. „Tydzień dla Dziedzictwa” to formuła otwarta dla wszystkich, co roku zapraszamy do udziału w nim ok. 20 obiektów partnerskich oraz wszystkich gestorów obiektów historycznych, np. muzea, skanseny, właścicieli obiektów samorządowych i prywatnych.
Inicjatywa ta ma na celu pokazać wartość danego obiektu, opowiedzieć historię związanych z nim osób i wydarzeń, przedstawić plany i problemy właściciela związane z obiektem, umożliwić im znalezienie sojuszników i sprzymierzeńców w dziele odnowy i ochrony zabytku. Dla gości to możliwość ciekawego i rodzinnego spędzenia czasu oraz poznania historii miejsca, które często dotychczas było niedostępne.
W marcu 2016 roku wzięliśmy udział w akcji na rzecz ochrony środowiska. Zaangażowaliśmy się w obchodzony 22 marca w Światowy Dzień Wody, aby włączyć Poznań do globalnej sieci miejsc odpowiedzialnych za środowisko wodne. W myśl hasła „Myśleć globalnie, działać lokalnie” odbyło się sprzątanie nadbrzeża tzw. Starego Portu nad Wartą oraz wokół cypla, aż do mostu B. Chrobrego. W latach 2013 – 2017 wspólnie z mieszkańcami zebraliśmy ponad 150 opon (po dawnym zakładzie wulkanizacyjnym) i kilka kontenerów śmieci zalegających na 500 metrach samego ujścia rzeczki Główna do Warty w Poznaniu.
Skarby kultury, które zostały nam powierzone, są nieustannie atakowane przez czas, grzech zaniedbania, siły natury oraz przyspieszające destrukcję działania lub brak działań ludzi. Ochrona dziedzictwa kulturowego była od samego początku naszą nadrzędną misją. Pracujemy, aby osiągnąć ten ambitny cel, koncentrując się na wybranych i kluczowych obszarach ochrony pamiątek historii. Dbamy nie tylko o zabytki, ale również o środowisko, nieobce są nam również działania społeczne.
Rok 2020 to dla nas rok wyjątkowy, świętujemy bowiem upływ 25 lat od aktu fundacyjnego. Z okazji takiego jubileuszu przygotowaliśmy szereg działań, które głównie ze względu na sytuację epidemiologiczną musiały być znacznie ograniczone. Będą musiały odbywać się wyłącznie w sieci. Będzie nam brakować spotkań z Państwem, jednak mamy nadzieję, że to, co udało nam się przygotować w tych trudnych okolicznościach spotka się z Wasza życzliwością.
Ten rok przyniósł nam również chwilę chwały bowiem w październiku 2020 na mapie działań na naszej stronie www jeden z markerów zmienił kolor z czerwonego (interwencja) na zielony (obiekt uratowany) – oznacza to kolejny uratowany zabytek! Jak wynika z oficjalnego komunikatu ZE PAK ostatecznie rezygnuje z budowy odkrywki Ościsłowo. Oznacza to, że zagrożenie dla kurhanów megalitycznych w Górach w gminie Wilczyn zniknęło. To wielka radość dla całego naszego zespołu, bo doprowadzić do takiego sukcesu jest niezwykle trudno. Udało się to dzięki fundacji Fundacja Rozwój TAK – Odkrywki NIE , organizacjom, działaczom i stowarzyszeniom oraz przedstawicielom środowiska naukowego za wsparcie merytoryczne, które od 2014 roku umożliwiło organizację konferencji, prezentacji oraz wszystkich innych działań, które miały na celu pokazanie z jak cennym zabytkiem mamy do czynienia.
Wilczyńskie kurhany dołączyły do długiej listy zabytków, które udało nam się uratować m.in. dworu w Lubiniu, spichlerzy w darłowskim porcie, baszty „Swawola” w Wieluniu, nagrobku Ignacego Leszczyńskiego w Sokołowie i wielu, wielu innych.
Nasz zespół współpracowników oraz wolontariuszy jest głęboko oddany naszej misji. Wierzymy, że dzięki współpracy możemy zachować nasze dziedzictwo kulturowe i zapewnić przyszłość zabytkowej architektury oraz pomników przyrody. Zabytki pełnią wiele ważnych funkcji i stanowią silne filary lokalnej społeczności, od edukacji po generowanie turystyki.
Obecnie zabytki, bardziej niż kiedykolwiek, potrzebują zaangażowania wszystkich, całego społeczeństwa. Nasze cele szeroko i szczegółowo opisujemy na stronie www.zabytki.org Warto zwrócić uwagę, że podczas ich realizacji zwracamy uwagę na:
– współpracę ze środowiskami związanymi z miejscem, w którym zlokalizowany jest dany obiekt: relacje i kontakt z właścicielem, jako podmiotem kluczowym oraz lokalnym samorządem, mieszkańcami i miejscowymi stowarzyszeniami, grupami nieformalnymi, właściwą delegaturą WUOZ, mediami, itp.
– profesjonalizm: nasz zespół to historycy, konserwatorzy, prawnicy i przedstawiciele innych właściwych zawodów.
– innowacyjność: Staramy się myśleć niekonwencjonalnie, każdorazowo dokładnie analizując sytuację danego obiektu, stawiając diagnozę oraz opracowując szczegółowy plan uwzględniający nasz potencjał i możliwości.
Warto pamiętać, że organizacje społeczne działają niesłychanie efektywnie i tanio. Wydatek każdej złotówki jest szczegółowo analizowany i przeważającej części trafia wprost na realizację podjętego zadania.
Pomoc organizacjom społecznym chroniącym obiekty historyczne jest pozytywnym snobizmem w wielu krajach, w których dzięki wsparciu obywateli zabytki mają się świetnie. Mamy nadzieję, że i w naszym kraju nastanie na to moda. Tylko to gwarantuje możliwość dalszego rozwoju programów i inicjatyw oddolnych, które mają kluczowe znaczenie dla ochrony zabytków kultury. Zabytki pełnią wiele ważnych funkcji i stanowią silne filary lokalnej społeczności, od edukacji po generowanie turystyki. Jeśli chcesz stanąć na straży dziedzictwa kulturowego – zostań naszym Patronem!
